“Kết thúc chỉ là khởi đầu” của Peter Zeihan là một cuốn sách gây ấn tượng mạnh không chỉ bởi cách tiếp cận sắc sảo mà còn bởi phong cách viết độc đáo mang đậm tính cá nhân. Là một cây bút từng làm việc tại Stratfor – một tổ chức phân tích chiến lược có trụ sở tại Austin, Peter Zeihan mang đến góc nhìn địa chính trị đặc sắc, tập trung sâu vào các xu hướng nhân khẩu học và địa lý – những yếu tố mà ông cho rằng ổn định và là căn cứ đáng tin cậy để phân tích biến động toàn cầu. Cuốn sách này là một lời cảnh báo nghiêm trọng nhưng lại được diễn giải thông qua giọng văn “mộc mạc”, đôi khi pha chút châm biếm và ngôn ngữ đời thường, giúp làm nhẹ đi bầu không khí u ám của các dự đoán đáng lo ngại mà tác giả vạch ra.
Cốt lõi của cuốn sách nằm ở luận điểm cho rằng trật tự toàn cầu được hình thành sau Thế chiến thứ Hai – được tác giả gọi là “Trật tự” (viết hoa chữ cái đầu tiên như một biểu tượng) – đang dần đi đến hồi kết. Theo Peter Zeihan, sự chấm dứt của “Trật tự” được đánh dấu rõ ràng bởi đại dịch COVID-19 năm 2020. Những nền tảng như hiệp định Bretton Woods nay đã cạn kiệt vai trò, và một trật tự thế giới mới đang manh nha hình thành – một trật tự mà theo ông sẽ quay lại những mô hình cũ tiền 1939, thậm chí giống với thế kỷ 19 trở về trước.
Trọng tâm của lý thuyết này nằm ở vai trò suy yếu của Mỹ trong việc bảo đảm tự do hàng hải toàn cầu – yếu tố từng giúp thương mại quốc tế phát triển mạnh mẽ và ổn định trong suốt hơn 70 năm qua. Zeihan cảnh báo rằng khi Hải quân Mỹ không còn giữ vai trò bảo vệ các tuyến vận tải hàng hóa biển an toàn, thế giới sẽ chứng kiến những biến động kinh tế và xung đột nghiêm trọng. Không phải ngẫu nhiên mà phụ đề cuốn sách là “Lập bản đồ sụp đổ của toàn cầu hóa” – một cảnh báo rõ ràng về hồi kết của kỷ nguyên hội nhập toàn cầu như chúng ta đang biết.
Một điểm đặc sắc của cuốn sách là phần phân tích từng lĩnh vực quan trọng trong chuỗi cung ứng toàn cầu: từ vận tải, tài chính, năng lượng, nguyên liệu công nghiệp, sản xuất đến nông nghiệp. Tác giả cho thấy tác động to lớn của “Trật tự” lên những lĩnh vực này suốt thập kỷ qua. Đặc biệt, chương về vận tải nổi bật với đoạn mô tả sự chuyển mình mạnh mẽ của hình thức vận chuyển hàng hóa - từ những con tàu nhỏ lẻ đến các hệ thống container hóa chuẩn hóa, cảng biển được hiện đại hóa… cho thấy sự phụ thuộc chặt chẽ của thương mại toàn cầu vào mạng lưới logictics được duy trì bởi sự bảo trợ gián tiếp từ Mỹ.
Peter Zeihan cũng thể hiện một lập trường rõ ràng đối với Trung Quốc. Ông cho rằng Trung Quốc là quốc gia hưởng lợi lớn nhất từ “Trật tự” mạnh mẽ về tài chính, vận chuyển, nguyên vật liệu đến sản xuất. Tuy nhiên, điều đó cũng đồng nghĩa với việc Trung Quốc sẽ chịu ảnh hưởng nặng nề nhất khi hệ thống toàn cầu này sụp đổ. Một minh chứng được tác giả nhấn mạnh là sự lão hóa dân số nhanh chóng do hậu quả chính sách một con – khiến Trung Quốc lâm vào tình trạng hết nhân lực giá rẻ kể từ khoảng năm 2010. Ông cho rằng nước này đã tung “quân bài” cuối cùng là lực lượng lao động chi phí thấp, và giờ đây không còn con bài nào để giữ vững lợi thế cạnh tranh sản xuất.
Một trong những dự đoán đáng chú ý nhất là mối đe dọa từ nạn đói toàn cầu. Bằng cách phân tích mối liên hệ giữa dân số thế giới ngày càng tăng cao, sự phụ thuộc của nông nghiệp hiện đại vào phân bón (mà theo ông sẽ bị ảnh hưởng nghiêm trọng do hạn chế về nguồn năng lượng), cùng với hệ thống vận tải lương thực quốc tế đang bị đe dọa, Zeihan đưa ra viễn cảnh về tình trạng thiếu lương thực hàng loạt trong tương lai gần. Điều đáng sợ là, khi nhìn vào bối cảnh thực tế – từ các cuộc bạo động tại Sri Lanka liên quan đến giá lương thực, biểu tình nông dân tại Hà Lan, đến các dấu hiệu thiếu hụt ở Đông Phi – những gì ông dự báo không hề xa vời.
Tổng thể, “Kết thúc chỉ là khởi đầu” là một tác phẩm xứng đáng thời gian và công sức đọc. Nó không chỉ giúp người đọc mở rộng quan điểm về thực tiễn địa chính trị và kinh tế toàn cầu, mà còn đưa ra một góc nhìn độc lập, đôi khi gai góc nhưng đầy suy ngẫm. Dù bạn có đồng tình hoàn toàn với Peter Zeihan hay không, cuốn sách chắc chắn sẽ khiến bạn phải đặt lại nhiều giả định quen thuộc về thế giới bạn đang sống – một thế giới mà có thể đang bước qua ngưỡng cửa của một thời kỳ đầy bất ổn phía trước.
