Tim Marshall – nhà báo kỳ cựu người Anh – là một trong những tác giả đương đại nổi bật nhất khi viết về địa chính trị theo cách gần gũi và dễ tiếp cận. Với hàng chục năm kinh nghiệm trực tiếp đưa tin từ các điểm nóng như Trung Đông, Balkan, Afghanistan hay châu Phi, ông không chỉ ghi chép bằng con mắt của một người quan sát thời sự, mà còn bằng trực giác sắc bén của một người hiểu sâu địa lý, lịch sử và chính trị toàn cầu. Bằng cách đó, ông đã tạo nên series “Politics of Place” – loạt sách địa chính trị mang tính phổ thông nhưng không hời hợt, chiếm lĩnh bảng bestseller của nhiều quốc gia suốt gần một thập kỷ qua.
Mở đầu cho series là cuốn Những tù nhân của địa lý (Prisoners of Geography, 2015), nơi Marshall lý giải vì sao vị trí địa lý đóng vai trò quyết định đến chiến lược phát triển, chiến tranh và ngoại giao của các quốc gia. Mười bản đồ từ Nga, Trung Quốc, Hoa Kỳ, đến Trung Đông và châu Phi hiện ra không chỉ với đường biên, mà là những giới hạn tự nhiên buộc các cường quốc phải hành động như họ đã và đang hành động. Một ví dụ điển hình là cách Nga luôn tìm cách kiểm soát Ukraine để bảo vệ biên giới phẳng và dễ bị tấn công ở phía tây, hay việc Trung Quốc bị kìm kẹp bởi chuỗi đảo Thái Bình Dương khiến họ quyết tâm vươn ra Biển Đông. Cuốn sách nhận được vô vàn đánh giá tích cực nhờ khả năng giải thích những sự kiện phức tạp bằng ngôn ngữ giản dị, phù hợp cho cả người mới bắt đầu tiếp cận địa chính trị.
Tiếp theo là Chết cho màu cờ (Worth Dying For, 2016), nơi Tim Marshall chuyển hướng sang khám phá quyền lực và biểu tượng của những lá quốc kỳ. Tưởng như đây là chủ đề mang tính biểu tượng trừu tượng, nhưng ông đã khéo léo dẫn dắt qua những câu chuyện lịch sử, xung đột sắc tộc, văn hóa và chính trị đương đại. Chẳng hạn, ông phân tích vì sao lá cờ Liên minh (Union Jack) của Vương quốc Anh vẫn tồn tại giữa trào lưu đòi độc lập ở Scotland và Bắc Ireland, hay cách lá cờ Nam Phi được thiết kế như biểu tượng hòa giải sau thời kỳ Apartheid. Bằng văn phong giản dị, Marshall cho thấy phía sau mỗi màu sắc, mỗi biểu tượng là cả một cuộc đấu tranh định danh của cộng đồng và quốc gia.
Năm 2018, Marshall phát hành Chia rẽ: Tại sao chúng ta đang sống trong thời đại của những bức tường (The Age of Walls), một khảo cứu về xu hướng xây tường biên giới và rào chắn đang lan rộng khắp thế giới. Từ bức tường giữa Mỹ và Mexico nhằm ngăn dòng người nhập cư, đến hàng rào Israel dựng quanh Gaza để kiểm soát xung đột, Marshall không chỉ ghi nhận thực tế mà còn phân tích tâm lý sâu xa đằng sau: nỗi sợ hãi, cảm giác bị đe dọa và chủ nghĩa dân tộc trỗi dậy. Ông cũng nhắc đến các bức tường vô hình trong tâm thức xã hội như rào cản văn hóa ở châu Âu hậu khủng hoảng di cư.
Không dừng lại ở hiện tại, Quyền lực của địa lý (The Power of Geography, 2021) là phần tiếp nối tinh thần của cuốn đầu tiên, nhưng tập trung vào mười khu vực nóng bỏng hứa hẹn sẽ định hình thế giới tương lai. Trong đó, Tim Marshall chỉ ra vị trí chiến lược của Australia khi vừa là cường quốc biển lại nằm gần Trung Quốc – điều khiến nước này bị cuốn vào thế đối đầu địa chính trị dù không mong muốn. Hay khu vực Sahel của châu Phi – một đường đứt gãy giữa Hồi giáo và Thiên chúa giáo – đang trở thành điểm nóng mới của khủng bố, biến đổi khí hậu và khủng hoảng di cư. Marshall tiếp tục sử dụng bản đồ như công cụ giải thích xu hướng lớn của thế kỷ 21: biến đổi khí hậu, khan hiếm tài nguyên, trao đổi quyền lực giữa các siêu cường.
Cuối cùng là Tương lai của địa lý (The Future of Geography, 2023), nơi ông lần đầu đưa địa chính trị vượt khỏi tầng bình lưu để chạm đến vũ trụ. Trong bối cảnh cuộc đua không gian ngày càng nóng giữa Mỹ, Trung Quốc, Nga và các công ty tư nhân như SpaceX, Marshall phân tích những xung đột tiềm tàng về quyền kiểm soát quỹ đạo, vệ tinh, tài nguyên thiên thể và dữ liệu không gian. Ví dụ như kế hoạch xây dựng căn cứ Mặt Trăng của Trung Quốc, hay việc quân đội Mỹ thành lập Lực lượng Không gian – tất cả cho thấy địa chính trị không gian đang dần trở thành mặt trận mới đầy căng thẳng và ít được chú ý.
Cả năm cuốn sách tạo thành một bức tranh toàn cảnh, vừa có chiều sâu chuyên môn, vừa đủ thân thiện để thu hút người đọc phổ thông. Bộ sách này đặc biệt phù hợp với những ai đang tìm kiếm cách tiếp cận địa chính trị một cách hệ thống nhưng không học thuật quá mức. Sinh viên quốc tế học, nhà báo, giáo viên lịch sử, doanh nhân quan tâm đến biến động toàn cầu hay bất kỳ độc giả phổ thông nào muốn hiểu thế giới một cách tỉnh táo hơn đều sẽ tìm thấy điều hữu ích.
Trong thế giới ngày càng nhiễu loạn thông tin, series “Politics of Place” là một la bàn định hướng đáng tin cậy. Tim Marshall không đưa ra những lời tiên tri, nhưng ông giúp người đọc nhìn rõ nền tảng địa lý, lịch sử và chiến lược của các quyết định toàn cầu. Và đôi khi, chỉ cần như vậy đã đủ để chúng ta hiểu rằng thế giới không hỗn loạn vô cớ – mà rất có trật tự, nếu ta chịu nhìn vào bản đồ.
