Bài đăng trên The Guardian
Alberto Manguel
Hơn tất cả, câu chuyện về người bán rong ở Istanbul này là bức thư tình gửi đến thành phố với tất cả sự lộn xộn, bụi bặm và vinh quang nay đã mờ nhạt của nó.
NướcThổ Nhĩ Kỳ mới được Mustafa Kemal Atatürk và các sĩ quan của ông thành lập vào năm 1923, đi kèm với việc lập quốc là việc cắt đứt khỏi nguồn gốc Ottoman. Mặc dù đế chế Ottoman đã bắt đầu Âu hóa, quốc gia mới vẫn thể hiện sự đối lập với quá khứ Ottoman trong chính sách, cách ăn mặc, chữ viết, lối hành xử và lời ăn tiếng nói, và bản thân Atatürk đã tìm kiếm trong các truyền thống địa phương bị bỏ quên một lịch sử khác với thứ lịch sử mà các nhà cai trị Ottoman đã lựa chọn trước đây. Nền văn học phát triển từ lịch sử thay thế này hiển nhiên rất hiện đại, và nguồn cảm hứng của nó đến từ châu Âu thế kỷ 19 và đầu thế kỷ 20, đặc biệt là Pháp. Baudelaire, Balzac và Zola có mặt trong thư viện của hầu hết người Thổ trẻ tuổi.
Mặc dù có một số tiểu thuyết ương ngạnh quay lại quá khứ bị lên nguyền rủa ấy (Lâu đài trắng, Tên tôi là đỏ) hoặc quan sát bi kịch đương đại với góc nhìn không biên giới (Tuyết), nhân vật chính trong phần lớn những cuốn sách quan trọng nhất của ông chính là thành phố Istanbul, nơi Pamuk sinh ra năm 1952. Cuốn tiểu thuyết đầu tiên, Cevdet Bey và những người con trai, và sau đó là Cuốn sách đen, kể câu chuyện về Istanbul qua cuộc sống của các nhân vật Âu hóa giàu có. Giờ đây, trong Xa lạ trong tôi, (bản dịch tiếng Anh của Ekin Oklap), Pamuk cũng kể câu chuyện tương tự nhưng qua góc nhìn của một người bán rong, Mevlut, một người bán boza, đồ uống mang tính biểu tượng của Thổ Nhĩ Kỳ làm từ lúa mì lên men. Người đọc theo chân Mevlut qua câu chuyện trải dài, ra ra vào vào những khu dân cư nghèo cũng như những con hẻm và lối đi cổ xưa của Istanbul. Mặc dù đôi khi đọc nó có cảm giác giống như một sự kết hợp giữa sách lịch sử và hồi ký cá nhân, trên hết thảy, cuốn sách này một bức thư tình gửi đến thành phố với tất cả sự lộn xộn, bụi bặm và vinh quang nay đã mờ nhạt của nó
Được cấu trúc như một bản Đại hợp xướng[1] với nhiều giọng, Pamuk để cho mỗi nhân vật kể phần của mình trong câu chuyện đang diễn ra của Mevlut. Sinh năm 1957 trong một ngôi làng nghèo ở tỉnh Konya, cách Istanbul 700 dặm về phía đông nam, 12 năm sau, Mevlut rời nhà để theo cha đến Istanbul. Kể từ đó anh bắt đầu một chuỗi các nỗ lực thất bại ở trường học, kinh doanh nhỏ, tham gia vào chính trị. Trong một lần đến nhà người quen, Mevlut phải lòng một cô gái 13 tuổi. Trong ba năm trời, anh viết thư tình gửi cô, những bức thư được anh tin tưởng tửi cho anh trai cô, nói rằng anh muốn cưới cô. Cuối cùng, người anh thu xếp một cuộc bỏ trốn. Tất cả sẵn sàng cho cặp đôi bỏ trốn, nhưng, ngay trước khi lên tàu, Mevlut phát hiện ra cô gái mà người anh kia dẫn theo không phải người mình yêu, mà là chị gái cô. Mevlut không nói gì, chấp nhận số phận và cố gắng với tình yêu mới nảy sinh từ vụ lừa đảo này. Thái độ của anh không phải sự cam chịu mà là sự biết ơn những món quà bất ngờ. Cuộc đời của Mevlut là một cuộc đời của sự nhận thức liên tục và sự chấp nhận đáng kinh ngạc trước những khám phá bất ngờ kiểu đó.
Trong hồi ký Istanbul: Hồi ức về một thành phố, Pamuk viết về sự kính trọng của mình đối với Ahmet Tanpinar, tiểu thuyết gia Thổ Nhĩ Kỳ đầu thế kỷ 20, một nhà văn cũng đặt Istanbul ở trung tâm tiểu thuyết của mình. Tiểu thuyết lớn nhất của Tanpinar là The Time Regulation Institute (được xuất bản trong bộ Penguin Modern Classics gần đây), một tiểu thuyết phi lý về lịch sử vụn vỡ của thành phố. Nhưng Tanpinar cũng viết một tiểu thuyết kiểu Proust, A Mind at Peace, một sự gợi nhớ đầy hoài niệm về Istanbul, và người ta có thể nghe thấy tiếng vọng của câu chuyện đô thị buồn vui lẫn lộn của Tanpinar trong Xa lạ trong tôi của Pamuk. Tựa sách của Pamuk đến từ Wordsworth[2]; Những dòng tiếp sau đó là: “ A feeling that I was not for that hour,/ Nor for that place.” Trạng thái hiện hữu này cũng là của Mevlut: anh không phải một vị thánh mà là chỉ là một kẻ ngoài cuộc có chủ tâm, một kẻ xa lạ với lòng tham và sự ích kỷ phổ biến trong xã hội mà anh sống.
Trong Silent House, tiểu thuyết thời kỳ đầu của Pamuk, một chàng trai trẻ đã cố gắng tiếp nối kế hoạch đầy tham vọng của cha và ông mình là biên soạn một bộ bách khoa thư “về mọi thứ”. Xa lạ trong tôi gần như là một cuốn bách khoa thư như vậy: một lượng khổng lồ các nhân vật, sự kiện, nhà cửa, đồ ăn, đồ vật mà người đọc nhận ra là, đã được tóm gọn lại dưới cái tên Istanbul ở cuối 600 trang sách.
Alberto Manguel là một tác giả, cuốn sách mới nhất của ông là Curiosity (được Yale xuất bản).
[1] https://nhaccodien.vn/cantata-dai-hop-xuong/
[2] https://www.britannica.com/biography/William-Wordsworth
