Có lẽ, Umberto Eco muốn trao cho độc giả một cuốn sách để họ có thể thốt lên sau khi đọc xong: “Tôi đã đi cùng khắp, kiếm sự an bình, rốt cuộc chỉ tìm thấy nó khi ngồi ở một góc phòng với một quyển sách mà thôi.” Và TÊN CỦA ĐÓA HỒNG xứng đáng là một món quà như thế.
Tờ Los Angeles Times đánh giá Umberto Eco là “một trong những nhà tư tưởng có ảnh hưởng lớn nhất trong thời đại của chúng ta”. Trong suốt cuộc đời mình, ông đã viết hơn 25 tiểu thuyết. “Tên của đóa hồng” là tác phẩm đã làm nên tên tuổi ông trong giới văn chương bằng kho tàng kiến thức về triết học, lý luận, tôn giáo, lịch sử, ngôn ngữ, kiến trúc ẩn sau một câu chuyện trinh thám.
Ngay từ khi xuất bản lần đầu bằng tiếng Ý vào năm 1980, tiểu thuyết đầu tay của triết gia mỹ học hàn lâm, nhà bác học, nhà lý luận Umberto Eco đã lập tức thành công vang dội, trở thành “cú sốc của tiểu thuyết đương đại”, một “siêu tiểu thuyết” được cả độc giả của văn chương bình dân lẫn bác học đón nhận nồng nhiệt khắp năm châu.
“Tên của đóa hồng” là một cuốn tiểu thuyết phong phú và đầy phức tạp. Tác phẩm thách thức độc giả khi pha trộn giữa tiểu thuyết lịch sử, tiểu thuyết trinh thám, hậu hiện đại, ký hiệu học và triết học. Kiệt tác này mang đến cho độc giả một cuộc hành trình xuyên qua một tu viện dòng Benedict thời Trung Cổ trên triền dãy Apennin nước Ý, nơi cuộc điều tra vụ án mạng bí ẩn đóng vai trò như một phương tiện để khám phá các chủ đề rộng hơn như quyền lực, mâu thuẫn đức tin và bản chất của sự thật.
“Tên của đóa hồng” mở ra một mê cung vừa tráng lệ huy hoàng vừa uy nghiêm tăm tối, nơi các tu sĩ học thức sống theo thời gian nghiêm ngặt của giáo luật nhà thờ, trong nhịp điệu của những chầu kinh trên nền âm nhạc Thánh ca, theo đuổi những đam mê cao quý, thánh thiện, đồng thời bị cuốn vào những mưu đồ quỷ dữ trong một thế giới đầy mâu thuẫn giữa đức tin chính thống và dị giáo, công lý và lạm quyền, sự thật và lầm lạc.
Trong cuốn sách, Umberto Eco sử dụng một số nhân vật và tình tiết có thật trong lịch sử để tạo ra một bối cảnh sống động phản ánh tình trạng hỗn loạn chính trị, tôn giáo và và lịch sử châu u của thế kỷ 14. Ông còn trích dẫn và dùng nhiều điển tích trong Kinh Thánh từ thuở Chúa Trời khai thiên lập địa, khiến ngay cả độc giả châu u cũng phải tra cứu nếu muốn hiểu tường tận, với độc giả Việt Nam càng không thể khác.
Sự cẩn trọng tỉ mỉ của Eco trong mỗi chi tiết lịch sử được thể hiện rõ trên từng trang sách, giúp người đọc đắm chìm trong khung cảnh, âm thanh và mùi vị của nước Ý thời trung cổ. Bản thân tu viện trở thành một mô hình thu nhỏ của xã hội thời trung cổ, với hệ thống phân cấp cứng nhắc, giáo điều tôn giáo và các cuộc tranh luận trí tuệ; nó trở thành một nhân vật theo đúng nghĩa, một tu viện được bố trí như mê cung gồm các hành lang nhập nhằng đã phản ánh sự phức tạp lẫn góc khuất trong tâm hồn con người.
Lồng trong một cốt truyện trinh thám hấp dẫn về những tội ác khủng khiếp đầy ám ảnh diễn ra trong bóng tối nhà thờ, bằng tài kể chuyện siêu việt được dẫn dắt bởi Umberto Eco, độc giả sẽ dễ dàng bị cuốn hút và không thể dừng được cho đến khi đọc xong dòng cuối cùng. Dù là một cuốn tiểu thuyết có đầy đủ tất cả những đặc điểm nổi bật của thể loại trinh thám: cốt truyện như mê cung, dàn nghi phạm hấp dẫn và cuộc truy tìm sự thật không ngừng nghỉ; song “Tên của đóa hồng” đã phá bỏ và vượt qua các quy ước của thể loại này, dệt nên nhiều lớp chi tiết như lịch sử, siêu hư cấu, tranh luận thần học và triết học, nâng nó lên thành một tác phẩm có chiều sâu, bất chấp mọi sự phân loại dễ dàng.
Nhìn chung, “Tên của đóa hồng” là một ký ức lớn, đưa thời-không lùi về khoảnh khắc mà lịch sử ngàn năm của thời Trung Cổ cô đọng lại chỉ còn 7 ngày, chân thực và huyền ảo, trong một tu viện cổ xưa. Umberto Eco đã tạo ra một câu chuyện nhiều tầng, khuyến khích sự phân tích cẩn thận và mời gọi người đọc suy ngẫm những câu hỏi vượt thời gian về bản chất của sự thật, việc theo đuổi kiến thức và sức mạnh của sự diễn giải. Như chính Umberto Eco đã viết sau khi hoàn thành cuốn sách: “Văn bản đã hoàn tất, và tự nó nảy sinh những tương quan ngữ nghĩa mới của nó. Dù lúc viết ra có chủ ý hay không, giờ đây đứng trước những câu hỏi hay những thách thức đa nghĩa, chính tôi cũng khó khăn khi diễn dịch điều mâu thuẫn, tuy tôi hiểu rằng trong đó có một (hay có lẽ nhiều) ý nghĩa”.
Với cốt truyện phức tạp, dàn nhân vật sống động và những hiểu biết triết học sâu sắc, tác phẩm này là minh chứng cho thiên tài của Umberto Eco và vẫn luôn kích thích tư duy của độc giả cho đến ngày nay kể từ khi xuất bản lần đầu. “Một loại tiểu thuyết làm đổi thay đầu óc người đọc... dẫn dắt chúng ta bước vào một thế giới kinh viện vừa thiêng liêng vừa đen tối với nhiều Giáo hoàng và những tên phản Chúa...” (Theo Los Angeles Times).
