“… đường chẳng xa, núi không mấy cách chia
trong đáy mắt trời xanh là vĩnh viễn
trang nhật kí xé trăm lần lại viết
tình yêu nào cũng tha thiết như nhau…”
“Trong đáy mắt trời xanh là vĩnh viễn” là tập di cảo quý giá về cuộc đời nữ thi sĩ Xuân Quỳnh – người đã có nhiều đóng góp có giá trị cho nền văn học Việt Nam. Cuốn sách do em gái kịch tác gia Lưu Quang Vũ – PGS. TS Lưu Khánh Thơ biên soạn và cho xuất bản nhân dịp kỉ niệm 80 năm ngày sinh nhà thơ Xuân Quỳnh. (6.10.1942-6.10.2022)
Cuốn sách gồm những trang nhật ký, những dòng ghi chép và hấp dẫn hơn hết với tôi là những đối thoại tình yêu Xuân Quỳnh – Lưu Quang Vũ thông qua những lá thư tay, nhiều trong số đó trước nay chưa từng được công bố.
Năm mươi trang nhật kí đầu tiên vẽ nên nhiều bức chân dung khác nhau về Xuân Quỳnh: một nhà thơ, một người mẹ, một người vợ. Từng cái quẫy đạp, từng tiếng cười đầu tiên của con trai đều được Xuân Quỳnh chắt chiu, dành dụm lại trong trang nhật kí. Ta cũng thấy được một người đàn bà với những lo âu về hạnh phúc đời thường: “Đêm qua, mẹ nằm mơ thấy bố và mẹ không ở với nhau nữa. Mẹ rất buồn”. Thấy được Xuân Quỳnh là một người nghệ sĩ hăng say sáng tạo, luôn thấp thỏm mình sẽ bị thui chột đi: “Không học hành, không sáng tác, chỉ quanh quẩn buồn bực những chuyện vặt trong nhà rồi năm tháng qua đi tự mình đào thải mình mất!”. Xuân Quỳnh sợ mình phải lùi vào “sự yên phận của người đàn bà” hay những “sự nhỏ nhen tầm thường của đời sống”. Và, những trang nhật kí cũng phảng phất đâu đó cái chạnh lòng của một cô con dâu với bà mẹ chồng thương con nhưng còn nhiều định kiến: “Bà cứ động tí là bà quát và nói to như cãi nhau lớn, nhiều khi mẹ chả dám hỏi bà cái gì”, hay cái trống trải của người vợ với người chồng còn thiếu tinh tế: “Có bố bên cạnh mà mẹ vẫn thui thủi một mình”. Nhưng dường như tất cả những khó khăn đó chỉ là cái nền để sự hy sinh, tần tảo, tình mẫu tử của Xuân Quỳnh được tỏa sáng: “Thật ra mệt nhưng mẹ vẫn vui, vì bất cứ cái gì mẹ hy sinh vì con cũng là hạnh phúc”.
Trước người đàn ông của mình, Xuân Quỳnh từng chẳng ngần ngại mà bộc bạch: “Anh thân yêu, người vĩ đại của em/Anh là mặt trời, em chỉ là hạt muối”. Dù là một người luôn đấu tranh cho bình đẳng giới nhưng tôi vẫn không khỏi xúc động khi đọc những dòng thư mà ở đó Xuân Quỳnh luôn tự đặt bản thân thấp hơn người đàn ông của mình một bậc. Đi nước ngoài công tác, sau một màn phát biểu được người nghe tán dương, Xuân Quỳnh lại cảm thấy: “…người ta quý trọng em hơn là nhờ anh”, nhà thơ dành cho người đàn ông đời mình niềm ngưỡng vọng lớn lao: “cái phần trí tuệ và thông minh anh bổ sung cho em làm cho em trở nên con người toàn vẹn hơn”. Người ta vẫn thường nói tình yêu thường bắt đầu bằng sự tự ti, nhưng dường như càng yêu Lưu Quang Vũ, càng ngưỡng mộ tài năng của chồng, nữ nhà thơ lại càng tự ti và thấy mình không xứng đáng. Tôi nhìn thấy trong tình yêu Xuân Quỳnh – Lưu Quang Vũ sự tôn trọng và nể phục lẫn nhau về trí tuệ – một trong những điều quan trọng nhất về tình yêu.
Bấy nhiêu đó chỉ là vài mươi trang đầu tiên, ở những phần sau, người ta sẽ còn thấy Xuân Quỳnh một tấm gương học tập cần mẫn suốt cuộc đời cầm bút, một nhà thơ không quản ngại nguy hiểm xông pha vào chiến trận để cho ra đời những tập thơ có giá trị.
“…ôi trời xanh xin trả cho vô tận
trời không xanh trong đáy mắt em xanh
và trong em không thể còn anh
nếu ngày mai em không làm thơ nữa…”
“Trong đáy mắt trời xanh là vĩnh viễn” sẽ là một tư liệu quý giá cho những ai mến mộ và muốn tìm hiểu về cuộc đời hạnh phúc, thăng hoa nhưng cũng nhiều đăng cay, tủi cực của Xuân Quỳnh – một trong những nữ nhà thơ xuất sắc hàng đầu nền văn học hiện đại Việt Nam.
