Ba tác phẩm chứa đựng hồi ức của nhà văn Pháp Annie Ernaux - chủ nhân Nobel Văn học 2022 - được giới thiệu tới độc giả Việt.
Các tác phẩm Một người phụ nữ, Cơn cuồng si và Nỗi nhục hé lộ kỷ niệm thơ ấu cùng những bí mật thầm kín nhất của nhà văn. Là người "tự khai thác chính mình", Annie Ernaux đào sâu ký ức, cuộc đời của bản thân bằng thứ văn phong "phẳng", lạnh lùng nhưng lại có sức mạnh khơi dậy sự đồng cảm nơi người đọc.
Một người phụ nữ phác họa chân dung mẹ của tác giả. Sách mở đầu bằng thông báo về cái chết của bà và kết thúc với cảm giác của Annie Ernaux khi thực sự nhận ra mẹ không còn trên cõi đời: "Tôi sẽ không còn nghe thấy giọng nói của bà nữa (...) Tôi đã đánh mất sợi dây nối cuối cùng với thế giới xuất thân của mình".
Xuyên suốt cuốn sách, Annie Ernaux tìm lại những gương mặt khác nhau của người mẹ, một phụ nữ vốn rất khỏe, xông xáo, cởi mở, qua đời sau một thời gian mắc bệnh Alzheimer. Qua việc tái hiện cuộc đời một nữ công nhân, rồi chủ hàng thực phẩm luôn lo âu về địa vị và học hỏi không ngừng, Annie Ernaux cũng cho thấy sự tiến triển trong tình cảm mà một người con gái dành cho mẹ: tình yêu, lòng thù ghét, sự âu yếm, cảm giác tội lỗi và cuối cùng là sự gắn bó máu thịt với người đàn bà già cả đã sa sút trí tuệ.
Cơn cuồng si kể về mối tình bí mật bị chôn giấu. Xuất bản tại Pháp năm 1991, tác phẩm thuật lại cuộc phiêu lưu tình ái ngắn ngủi của nhà văn với một nhà ngoại giao nước ngoài đã có vợ. Cuộc tình thoáng qua nhưng mãnh liệt, đầy đam mê và đã để lại cho bà nhiều khổ đau, nhung nhớ.
Vào thời điểm ra mắt tại Pháp, Cơn cuồng si nhận về nhiều chỉ trích. Tuy nhiên, Annie Ernaux không bào chữa, cũng không thuyết giảng trong tác phẩm, bà không nói đúng hay sai mà chỉ kể về những cung bậc cảm xúc của mình. "Tôi không muốn giải thích cơn cuồng si của mình - hẳn điều đó cũng đồng nghĩa với việc coi nó là một sai lầm hay một rối loạn cần được bào chữa - mà chỉ đơn giản là bày nó ra", bà viết.
Tác phẩm Nỗi nhục bắt đầu bằng một câu văn trần thuật đầy lạnh lùng: "Bố tôi đã định giết mẹ tôi vào đầu buổi chiều một chủ nhật tháng sáu" - nguồn cơn của nỗi nhục mà thiếu nữ Annie Ernaux cảm thấy về cha mẹ mình, về nghề nghiệp và môi trường sống của họ.
Cảnh tượng cha suýt giết mẹ là điều Annie Ernaux từng không dám viết, nhưng nó ám ảnh và liên tục xuất hiện trở lại trong đầu bà, xen giữa những hồi ức khác về tuổi thơ, về thành phố, về ngôi trường Công giáo bà từng theo học... Nỗi nhục càng nhân lên gấp bội khi tác giả bước vào tuổi dậy thì trong một xã hội đang xuống cấp và vấn đề phân chia giai cấp ngày một sâu hơn.
Câu văn ngắn gọn, rõ ràng, văn phong tối giản và không hoa mỹ, tác phẩm của Annie Ernaux đôi lúc bị chê khô khan, nhưng sự lạnh lùng ấy tạo nên vẻ đẹp riêng. Tổng thống Pháp Emmanuel Macron đã nói vào ngày Annie Ernaux nhận giải Nobel Văn học: "Suốt 50 năm qua, Annie Ernaux viết cuốn tiểu thuyết về ký ức tập thể và riêng tư của đất nước chúng ta. Tiếng nói của bà là tiếng nói của tự do của phụ nữ và của những điều đã bị lãng quên trong thế kỷ qua".
Annie Ernaux sinh năm 1940 tại Lillebonne, lớn lên tại Yvetot, đều thuộc tỉnh Seine-Maritime, vùng Normandie, tây bắc nước Pháp. Bà học ngành Văn học hiện đại ở đại học Rouen, sau đó làm giáo viên văn ở Annecy, Pontoise rồi Trung tâm giáo dục từ xa quốc gia. Bà là tiến sĩ danh dự của đại học Cergy-Pontoise.
Năm 1974, bà xuất bản tác phẩm đầu tay Les armoires vides (Những ngăn kéo rỗng) kể về lần phá thai chui của bản thân vào năm 1964. Năm 1983, bà xuất bản Một chỗ trong đời, kể về cuộc đời của cha mình, cuốn sách đã đoạt giải Renaudot. Năm 2008, bà xuất bản Les années (Những năm tháng), tác phẩm được coi là sự hoàn chỉnh, cả về nội dung lẫn hình thức, của thể loại hồi ức tập thể.
Trong suốt sự nghiệp, Annie Ernaux nhận nhiều giải thưởng: Renaudot (1984), giải thưởng về ngôn ngữ Pháp, giải François Mauriac (2008), Marguerite Youcenar (2017). Bà được trao Nobel năm 2022, trở thành nữ tác giả người Pháp đầu tiên giành giải thưởng văn chương danh giá nhất thế giới.
Di Ca
