Trong thế giới xuất bản khoa học, nơi có vô số sách giải thích khái niệm từ vĩ mô đến vi mô, thật khó để một tác phẩm trở nên nổi bật. Thế nhưng Giải thích các thứ của Randall Munroe lại làm được điều đó theo cách vừa bất ngờ vừa hấp dẫn: giải thích những thứ phức tạp nhất bằng những từ ngữ đơn giản nhất.

Điểm cốt lõi của cuốn sách là nguyên tắc Munroe tự đặt ra: chỉ dùng 1.000 từ phổ biến nhất trong tiếng Anh. Nghe qua có vẻ hạn chế, nhưng chính giới hạn này lại biến Giải thích các thứ thành một trò chơi ngôn ngữ thông minh và đầy sáng tạo. Khi đọc, bạn sẽ thấy những vật quen thuộc hiện lên với một bộ mặt khác: lò vi sóng trở thành “hộp hâm nóng thức ăn”, tế bào là “túi nước tí hon tạo nên bạn”, hay tòa nhà chọc trời đơn giản là “nhà cao nhiều tầng”. Những cách gọi này vừa buồn cười, vừa giúp người đọc nhận ra bản chất hoạt động của sự vật mà không cần vướng bận bởi thuật ngữ phức tạp.

Sức hấp dẫn của cuốn sách không chỉ nằm ở ngôn ngữ giản dị, mà còn ở cách Munroe kết hợp ngôn từ với hình minh họa chi tiết, giàu tính hài hước. Mỗi trang sách là một bản vẽ kỹ thuật tinh tế, kèm theo những chú thích “phiên dịch” thành thứ ngôn ngữ ai cũng hiểu. Nhờ đó, độc giả có thể hình dung cấu tạo của một nhà máy điện hạt nhân hay nguyên lý của tên lửa vũ trụ mà không cần nền tảng chuyên môn.

The Guardian gọi đây là cuốn sách “vui nhộn, dí dỏm và không hề coi thường độc giả”, còn Wired nhận định rằng Munroe đã tiếp nối thành công tinh thần sáng tạo của xkcd để đưa khoa học đến gần với đại chúng hơn. Bill Gates thậm chí còn khen ngợi Giải thích các thứ như một “hướng dẫn cơ bản cho tâm trí tò mò”.

Điều làm nên sự độc đáo của cuốn sách chính là triết lý đằng sau nó: nếu bạn không thể giải thích một điều gì đó bằng ngôn ngữ đơn giản, thì có lẽ bạn chưa thực sự hiểu điều đó. Munroe không chỉ đang dạy ta về khoa học, mà còn khuyến khích ta suy nghĩ lại về cách truyền đạt tri thức.

Vì vậy, Giải thích các thứ không chỉ là một cuốn sách khoa học. Nó là một cuộc thử nghiệm ngôn ngữ, một trò chơi trí tuệ, và cũng là một cây cầu đưa độc giả ở mọi lứa tuổi đến gần hơn với thế giới phức tạp quanh mình.