NDO - Không phải ngẫu nhiên cuốn tiểu thuyết “Cây cam ngọt của tôi” của nhà văn người Brazil Jose Mauro de Vansconcelos vượt qua nhiều tác phẩm ăn khách khác để trở thành một trong những cuốn sách bán chạy nhất của Nhã Nam năm 2020 và đến nay vẫn được bạn đọc yêu thích đón đọc, bởi chỉ vẻn vẹn chưa đầy 300 trang sách, nhưng tác phẩm đã đưa bạn đọc đến với thế giới đầy ẩn ức và sắc màu của trẻ thơ, giúp bạn đọc giải mã thật nhiều câu hỏi về tâm lý trẻ nhỏ.
Cuốn sách do Nhà xuất bản Hội nhà văn và Nhã Nam ấn hành, như lời thủ thỉ của trẻ thơ, chạm đến bao trái tim người làm cha làm mẹ. Tác phẩm được đưa vào chương trình tiểu học của Brazil, được bán bản quyền cho 20 quốc gia. Năm 2013, đạo diễn Marcos Bernstein đã chuyển thể cuốn tiểu thuyết thành phim điện ảnh.
Zezé sinh ra trong một gia đình nghèo đông anh em. Cũng vì sống trong một gia đình nghèo, lúc nào cũng quay cuồng vật lộn với miếng cơm manh áo, cho nên Zezé lớn lên một cách hoàn toàn tự nhiên, như một cái cây đón đủ thứ nắng mưa, khói bụi để vươn lên. Thế giới của cậu bé dường như đang thiếu đi một người dẫn dắt, một người dạy cậu cách yêu thương và cảm nhận tình yêu thương thực sự, một thế giới đang chờ người gõ cửa và khai mở…
Yêu thương đâu phải bằng “cho roi cho vọt”
5 tuổi, với nhiều bậc phụ huynh, đó vẫn là độ tuổi của một em bé “chưa biết gì”, còn với bố mẹ của Zezé - em phải biết hết, bởi không biết thì đòn roi sẽ dạy em biết.
 |
Cũng có thể, đâu đó trong suy nghĩ của bố mẹ Zezé - những người chỉ ước mong kiếm đủ bữa ăn manh áo cho con cái, cách để một đứa trẻ biết nghe lời là “cho chúng ăn đòn”. Họ chẳng còn thời gian để cảm nhận trẻ cảm gì, nghĩ gì, cái họ cần là sự “biết nghe lời” để bản thân chuyên tâm “kiếm sống”. Với họ cho con cơm ăn áo mặc là cách yêu con. Nhưng với một đứa trẻ, điều đó thực sự là không đủ.
Chẳng thế mà, bao nhiêu trận đòn rơi xuống người Zezé, là bấy nhiêu cô đơn, uất hận dồn dập trong tim em. Zezé từng cám cảnh mà rằng: “Hôm nay đã bị đòn ba lần”, “Chỉ là vì không ai yêu thương em hết, mọi người trút hết giận dữ lên em”.
Với một đứa trẻ, thế giới không giới hạn trong một bữa ăn, mà thế giới cần có hào quang của tình thương. Những trận đòn roi không khiến đứa trẻ hiểu hơn mình đúng sai ở đâu, mà chỉ khiến chúng cảm thấy mình không được yêu thương. Và những suy nghĩ tiêu cực là điều tất yếu với những đứa trẻ ấy, khi mà chúng còn chưa đủ thời gian để trưởng thành.
“Anh chẳng có gì tốt cả. Một thằng bé hư, hư thật sự… Chỉ thế thôi.” - Zezé buồn bã tự nhận vậy đó.
“Em nghĩ tốt nhất ngày mai một chiếc xe hơi trên đường quốc lộ cán chết em đi cho rồi.”
Chẳng có gì đáng buồn hơn một đứa trẻ nghĩ rằng nó hư, và nó không được yêu, chẳng ai cần nó, chỉ mong bị một chiếc xe hơi cán chết. Không phải cá biệt khi Zezé nghĩ đến cái chết, đã bao nhiêu đứa trẻ có cha mẹ mà rằng có lẽ mình chết đi thì mới được thương, hay ốm nặng cũng tốt vì được đối xử nhẹ nhàng.
Zezé thậm chí từng có cả suy nghĩ "tàn độc" về việc giết chết người trút đòn roi lên mình: “Cha đánh cháu thậm tệ ông Bồ ạ. Nhưng cũng chẳng sao”, “Cháu sẽ giết ông ấy”.
Với một đứa trẻ, thế giới không giới hạn trong một bữa ăn, mà thế giới cần có hào quang của tình thương.
Hay thốt ra câu nói có lẽ là lời buộc tội nặng nề nhất đối với cuộc đời mình. “Mẹ ơi, đáng lẽ con không nên được sinh ra trên đời này. Đáng lẽ con nên giống như quả cầu của con…”
Thế nhưng ngay đến cái cách em định “giết bố” cũng cho thấy khát khao yêu thương trong em mạnh đến nhường nào. “Không phải giết ông ấy có nghĩa là chộp lấy khẩu súng lục của Buck Jones và bắn bùm! Không cần phải thế. Ông có thể giết một người nào đó trong trái tim ông. Không yêu người đó nữa. Và thế là một ngày nào đó người đó sẽ chết.”
Đơn giản là không yêu bố nữa để ông ấy chết trong lòng mình. Cái ý tưởng “tàn độc” này sao cứ bóp nghẹt trái tim bạn đọc đến vậy.
Không ai tưởng tượng nổi đó là suy nghĩ của một đứa trẻ 5 tuổi, nhưng đó thực sự là suy nghĩ của một đứa trẻ mà thứ nó muốn đón nhận là tình yêu thì luôn bị thay bằng đòn roi. Thật đau lòng.
 |
|
(Ảnh: Nhã Nam) |
Thế giới trẻ thơ đong đầy yêu thương và mộng mơ
Cho dù có những phút giây trong đầu đầy suy nghĩ tiêu cực, nhưng tận sâu nơi trái tim Zezé vẫn luôn ngập tràn tình yêu và ước mơ.
Bông hoa cho cô giáo Cecilia, gói thuốc lá cho bố, và cả sự dịu dàng của Zezé dành cho đứa em trai Luís đều xuất phát từ trái tim tràn ngập tình yêu của một cậu bé 5 tuổi mặc dù em vẫn luôn ấm ức vì suốt ngày bị ăn đòn.
Zeré đặc biệt yêu quý em trai bằng cả trái tim, một tình yêu vô điều kiện, một tình yêu sẵn sàng đánh đổi bằng mọi thứ.
“Khi nào lớn, anh sẽ mua một chiếc xe thật ngầu như xe của Manuel Valadares. Em nhớ không, ông người Bồ Đào Nha có lần đã đi qua chỗ chúng ta ở ga tàu khi chúng ta đang vẫy chào tàu Mangaratiba ấy. Chà, anh sẽ mua một chiếc xe đẹp như thế và chất đầy quà cho riêng em…”.
Tận sâu nơi trái tim Zezé vẫn luôn ngập tràn tình yêu và ước mơ.
Trong ươc mơ của Zezé luôn có chỗ dành cho cậu em trai yêu quý Luís, người mà Zezé gọi là vua, là thiên thần.
“Tại sao Chúa không yêu tôi? Đến cả con bò con lừa trong máng cỏ còn được Ngài yêu quý. Nhưng tôi thì lại không. Ngài đang trừng phạt tôi bởi vì tôi là con trai của quỷ. Ngài đang trừng phạt tôi bằng cách không tặng quà cho em trai tôi. Nhưng điều này không công bằng với Luís, nó là một thiên thần. Không một thiên thần nào trên thiên đường có thể tuyệt vời hơn nó…”
Em tạo ra một thế giới kỳ diệu trong trí tưởng tượng cho em trai, sẵn sàng làm bất kỳ điều gì để em trai được cười vui. Cái chuồng gà cũ qua lăng kính của hai anh em bởi thế trở thành chuồng chim sặc sỡ trong vườn bách thú.
“Nhìn kìa, những con vẹt thường, vẹt đuôi dài, vẹt Nam Mỹ với đủ mọi màu sắc kìa. Những con lông sặc sỡ ở đằng kia là vẹt Nam Mỹ đỏ.”
Cũng trong thế giới ấy, một cái cây lặng lẽ trong vườn cũng trở thành người bạn đầy thú vị của Zeré.
“Ngồi lên cành của tớ đi.”
Tôi làm theo.
“Nào, lắc lư người và nhắm mắt lại.”
Tôi làm như cây cam nói.
“Cậu nghĩ sao? Cậu đã bao giờ có con ngựa nào oách hơn chưa?”
Thế giới của những đứa trẻ thật đầy màu sắc và ngập tràn yêu thương, không hề bị giới hạn bởi hiện thực đói nghèo hay những ấm ức trong cuộc sống thường nhật. Thế giới ấy khiến chúng luôn tìm được niềm vui ngay trong những vùi dập của thực tại nghiệt ngã - một thế giới mà người lớn thật khó có được.
 |
Hãy là cây cam ngọt của con
Vì sao Zezé lại thích cây cam ngọt đến thế và coi nó là người bạn tri kỷ của mình, vui vẻ tâm sự và chơi đùa dù đó chỉ là một cái cây “vô tri”?; Vì sao Zezé lại yêu quý ông Bồ và coi ông như người cha thực sự của em dù người đó không sinh ra và nuôi em hằng ngày?; Và vì sao em yêu em trai Luís đến thế, trong mắt em Luís là một thiên thần?... Có lẽ bởi đó là kết quả của sự trao nhận tình yêu thương một cách đầy tự nhiên và bản năng.
Nếu như với những người không hiểu Zezé, như cha em, như anh trai Totoca của em, hay như mấy người hàng xóm…, thì em giống như một con quỷ nhỏ lắm mưu nhiều mẹo, như một đứa trẻ hư. Thì ngược lại, với những người hiểu và yêu thương em, như cô giáo, như chị Gloría hay ông Bồ, em là hiện thân của thiên thần, của tình yêu thương và của những điều kỳ diệu.
 |
Khi là “đứa trẻ hư”, em có những suy nghĩ tiêu cực đối với chính mình và với cả người trao đi ý niệm tồi tệ đó. Còn khi được coi là “thiên thần”, em trao lại tình yêu vô điều kiện. Thế giới tình cảm của một đứa trẻ giản đơn là vậy, cái cho và cái nhận thật rõ ràng và ngây ngô.
Và chìa khóa của những cho nhận trong tình yêu ấy phải chăng là sự lắng nghe.
Như cây cam ngọt kia, vẫn ở đó hằng ngày, dịu êm, chăm chú lắng nghe Zezé dốc bầu tâm sự, hay như đứa em trai Luís luôn yêu Zezé bằng tình yêu của một thiên thần bé nhỏ, như ông Bồ xuất hiện đầy trìu mến, ấm áp bên em, lắng nghe những ẩn ức của một đứa trẻ với tấm lòng đầy vị tha. Và có lẽ vậy là đủ để thế giới đầy xáo động trong lòng Zezé sau những trận đòn roi vô lý lắng lại, để em biết cảm nhận nhiều hơn tình thương yêu quanh mình.
“Mọi người đều yêu cháu. Mẹ cháu, thậm chí cha cháu. Chị cháu Glória, Vua Luís…” Những lời thủ thỉ của ông Bồ tựa tia nắng ấm soi rọi trái tim đang thổn thức vì ấm ức nơi Zezé, dạy cho em cách cảm nhận về tình yêu mà em chưa từng được dạy.
Rất tự nhiên, bởi thế, Zezé đã thốt lên một cách vỡ oà và chân thực: “Ông là người duy nhất cháu thích, ông Bồ ạ. Người bạn duy nhất cháu có. Không phải vì ông cho cháu thẻ bài, soda, kẹo và bi… Cháu xin thề đó là sự thật”. Cảm xúc ấy của em khiến nhiều bạn đọc vỡ lẽ, hóa ra đây là cách để bước chân vào thế giới của trẻ thơ - lắng nghe trẻ nói.
Zezé đã lớn lên, mang theo những mộng tưởng trẻ thơ, những trò nghịch dại, những cú tét mông cho đến những trận đòn roi đầy giận dữ của người lớn, thậm chí là sự mất mát những gì mình yêu. Thế nhưng sau những nghẹn chát ấy, Zezé có một điều vẫn giữ lại, ấy là sự bao dung và niềm tin về thế giới mơ mộng, sự ngây thơ đến đau lòng của một đứa trẻ luôn khát khao được yêu thương.
Những giận hờn sau cái phết mông hay trận đòn roi dành cho các trò nghịch dại mà Zezé nhận được, không chỉ là sự đau đớn về thể xác thông thường của một đứa trẻ khi không nghe lời người lớn, mà nó đại diện cho NỖI ĐAU của một tâm hồn non dại đang thiếu đi sự dìu dắt bằng tình thương.
“Tôi không còn dính dáng gì đến những chàng cao bồi và người da đỏ nữa. Từ giờ trở đi tôi chỉ muốn xem phim tình cảm, với thật nhiều nụ hôn và những cái ôm, trong đó mọi người đều yêu quý nhau. Vì tôi chẳng được tích sự gì, sinh ra chỉ để bị đánh đập thôi, nên ít nhất tôi có thể xem những người khác yêu quý nhau.” Và đó là cách em đối mặt với cuộc sống, tìm đến những cử chỉ yêu thương trong nỗi khắc khoải đợi mong hơi ấm tình thương từ những người thân.
Những giận hờn sau cái phết mông hay trận đòn roi dành cho các trò nghịch dại mà Zezé nhận được, không chỉ là sự đau đớn về thể xác thông thường của một đứa trẻ khi không nghe lời người lớn, mà nó đại diện cho nỗi đau của một tâm hồn non dại đang thiếu đi sự dìu dắt bằng tình thương. Và cây cam ngọt chính là hiện thân của sự khát khao được lắng nghe, được thấu hiểu của những đứa trẻ, là bài học cho các bậc phụ huynh trên hành trình dạy dỗ con cái.
“Cây cam ngọt của tôi”, một cuốn sách không chỉ để lại những thổn thức trong lòng bạn đọc về cuộc đời của đứa trẻ đáng thương và đáng yêu, mà còn là cuốn giáo trình dạy những người làm cha làm mẹ cách để đồng hành với con cái, càng đọc, càng ngẫm được nhiều điều.
Song Anh (Báo Nhân dân)
