Với "Vải tiến Trường An" (Nhượng Lê dịch), tác giả Mã Bá DUng đã dựng lại một giai thoại lịch sử sống động, qua đó những tương đồng về thời hiện đại so với quá khứ được hiện lên một cách độc đáo.
"Vải tiến Trường An" xoay quanh nhân vật Lý Thiện Đức, giám sự ở Thương lâm tự, nơi chuyên quản lý các loại rau củ quả cung cấp cho triều đình, sinh sống vào khoảng thế kỷ thứ 8. Trong một lần bị lừa, ông đã đảm nhận việc vận chuyển gần như bất khả thi quả vải tươi từ Lĩnh Nam về Trường An ngay trước sinh nhật của Dương Quý Phi.
Với đặc tính "một ngày đổi màu, hai ngày đổi mùi, ba ngày đổi vị" của thứ quả này, làm sao để nó tươi ngon trong quãng đường 5.000 dặm? Bằng những sự trùng hợp đến bất ngờ, Lý Thiện Đức đã hoàn thành được nhưng hành trình ấy không hề dễ dàng.
Với tác phẩm này, Mã Bá Dung đã mượn chuyện xưa để nói chuyện nay, qua cách kết hợp giữa các giai thoại lịch sử và thổi vào đó rất nhiều ẩn dụ vô cùng độc đáo.
Ở "Vải tiến Trường An", Mã Bá Dung đã kế hợp nhuần nhuyễn giữa kiến thức thông thạo về lịch sử với sự quan tâm đến hiện thực. Ảnh: Tuấn Duy
Lần tìm trong dòng lịch sử
Mã Bá Dung chia sẻ, ý tưởng của cuốn sách này bắt đầu từ khi ông viết "Đại Minh dưới kính hiển vi". Trong quá trình lần tìm tài liệu, ông đã tì thấy rất nhiều chi tiết về một nhân vật tên là Chu Đức Văn - người chịu trách nhiệm mua các loại vật liệu xây dựng để hỗ trợ kiến thiết kinh thành Bắc Kinh mới của Minh Thành Tổ vào thế kỷ 15. Trong quá trình nhận lãnh nhiệm vụ, rất nhiều sự vụ vụn vặt phải được xử lý, trong khi những sự thay đổi mệnh lệnh do phía trên ban xuống cũng khiến việc thực hiện không hề dễ dàng.
Tuy nhớ đến nhân vật này, nhưng giữa lúc thực hiện nhiều tác phẩm khác nhau, tác giả đã không đi đến tận cùng để khai thác nó. Đến giai đoạn dịch Covid-19, khi đọc được dòng trạng thái. của một người bạn trên mạng xã hội rằng: " Nếu Dương Quý Phi không chết ở dốc Mã Ngôi mà thật sự trốn được đến Nhật Bản, phải chăng cũng sẽ không bao giờ được ăn vải nữa?", Mã Bá Dung mứoi liên kết được những "dữ liệu đầu vài" ấy và viết trong 11 ngày để cho ra đời "Vải tiến Trường An".
Về mặt lai lịch, tác giả chia sẻ mình lấy theo tên trong một danh sách nằm trong cuối quyển kinh chép ở Đôn Hoàng, có đoạn ghi rằng: "Tư nông tự Thượng lâm thự lệnh, Lý Thiện Đức". Nhận thấy chức vị gần giống, phong cách tên tuổi cũng khá phù hợp với cuốn tiểu thuyết đang thai nghén... nên ông đã kéo giãn khoảng thời gian ra, và mang nhân vật nói trên vào cuốn sách này.
Theo sử Trung Hoa, nguồn gốc quả vải Dương Quý Phi ăn có nhiều dị bản, trong đó sử gia Vu Canh Triết cho rằng nó từ Lĩnh Nam, và Mã Bá Dung cũng chọn đi theo hướng này. Khi viết lời tựa cho tác phẩm, Vu Canh Triết cũng nhìn thấy ở cuốn sách một sự quan tâm đặc biệt đến hiện thực, để đọc sử xưa nhưng cũng đồng thời thấy được cuộc sống của nhiều người trẻ trong các trang sách.
Nhà văn Mã Bá Dung. Ảnh: internet
Dùng sử xưa để nói chuyện nay
Mở đầu tác phẩm, Mã Bá Dung cho Lý Thiện Đức - viên quan lúc ấy đã 42 tuổi - xuất hiện trong một thương vụ mua nhà. Vốn là một chức quan nhỏ, không quen với việc xu nịnh hay có tham vọng, dẫn đến tuy đã làm quan hơn 20 năm nhưng để có cơ ngơi riêng tại Trường An gần kinh thành thì đó không phải là một chuyện dễ dàng. Để đủ tiền mua một căn nhà nhỏ, viên quan họ Lý phải vay mượn một khoản từ chùa, gọi là "tiền hương tích".
Điều này giống với nhiều người trẻ ngày nay, khi việc mua nhà để an cư lạc nghiệp tại thành phố là vô cùng khó khăn.
Đến khi sớ chỉ vận chuyển vải tươi đến Thượng thư lại, nhìn thấy việc khó có thể rơi vào đầu, thì việc đù đẩy, gán việc cho người thấp bé cũng đã xảy ra. Để rồi khi đã nghĩ kế, việc muốn chu cấp tiền cũng như nguồn lực để đưa vải về kinh thành nhanh nhất có thể của Lý Thiện Đức cũng đã xảy ra nhiều bất trắc, từ gây khó dễ, cảm thấy tị hiềm, ảnh hưởng đến lợi ích nhóm cho đến âm mưu mưu sát hay nẫng tay trên,...
Đó còn chưa kể đến ý muốn của phía bề trên thay đổi từng ngày, gây ra biết bao gián đoạn và sự khó khăn trong quá trình đó.
Điều này lại một lần nữa giống với cuộc đời của người đi làm công sở, khi các quy trình quan liêu và mối quan hệ với nhiều đồng nghiệp cũng rất phứuc tạp. Lựa chọn dĩ hoà vi quý hay là đứng lên, đấu tranh cho mình cũng được Mã Bá Dung xây dựng trở thành nút thắt của tiểu thuyết, mang lại một câu chuyện không chỉ thú vị về mặt tình tiết, mà còn tạo ra đươc nhiều đồng cảm cho bất cứ ai.
Có thể nói qua "Vải tiến Trường An", Mã Bá Dung đã kết hợp kiến thức thông thạo về lịch sử với lòng quan tâm đến hiện thực đặc biệt, khiến lời văn có thể đánh thẳng vào lòng người đọc một cách sâu sắc và rất ấn tượng như Vu Canh Triết đã từng nhận định. Ngoài ra với những chắt lọc tình tiết từ các pho sử, ông đã dựng lên một cuốn tiểu thuyết có phần sống động, qua đó cho thấy tài năng của nhà văn khi thể hiện được sự đa dạng phong cách khác nhau, từ trộm mộ, kỳ ảo, khoa học viễn tưởng đến lịch sử, trinh thám...
Nguồn bài viết: Tuấn Duy - Báo Thanh Niên
