Trong dòng văn học hiện thực Trung Quốc, tiểu thuyết quan trường luôn chiếm một vị trí đặc biệt. Không ồn ào như dòng ngôn tình, không kỳ ảo như các tiểu thuyết tiên hiệp, nhưng các tác phẩm về quan trường lại mang sức hút riêng: lột tả thế giới của quyền lực, các mối quan hệ chồng chéo, sự giằng co giữa lý tưởng và hiện thực, giữa danh dự và lợi ích. Trong số đó, hai tác phẩm tiêu biểu mang tính chất chính thống – Danh Nghĩa Nhân Dân của Chu Mai Sâm và Vinh Nhục của Sở Ngư – thể hiện rõ hai lối tiếp cận khác nhau nhưng cùng đặt ra những câu hỏi lớn về đạo đức, chính trị và con người.
Danh Nghĩa Nhân Dân là một tác phẩm nổi bật của nhà văn Chu Mai Sâm – nhà văn chuyên khai thác mảng đề tài chính trị – xã hội trong hệ thống Trung Quốc. Câu chuyện theo chân Hầu Lượng Bình, một công tố viên cấp cao được giao nhiệm vụ điều tra một vụ tham nhũng lớn tại tỉnh H. Từ đây, mạng lưới quyền lực ngầm dần lộ diện, với sự can thiệp của các thế lực từ địa phương tới trung ương. Tác phẩm mở rộng thành một bức tranh lớn về hệ thống chính trị, nơi lý tưởng, quyền lợi, đạo đức và phe phái đan xen phức tạp. Điều đặc biệt là tác phẩm không chỉ phản ánh hiện thực, mà còn mang màu sắc lý tưởng hóa, với hình tượng nhân vật chính diện như ánh sáng giữa bóng tối.
Ngay từ khi xuất bản, Danh Nghĩa Nhân Dân đã tạo nên làn sóng mạnh mẽ trong đời sống văn hóa Trung Quốc. Bộ phim truyền hình chuyển thể cùng tên ra mắt năm 2017 lập tức gây sốt toàn quốc, với lượt xem trực tuyến vượt 3,5 tỷ chỉ sau một ngày, và điểm số Douban cao ngất ngưởng 8.8. Trên các nền tảng như Douban, độc giả đánh giá cao cách tác phẩm xây dựng hệ thống nhân vật chặt chẽ, cốt truyện lôi cuốn và mô tả sâu sắc hệ sinh thái quan chức trong bối cảnh chiến dịch chống tham nhũng đang ở cao trào. Giới phê bình gọi đây là “bức tranh toàn cảnh của nền chính trị Trung Quốc đương đại dưới danh nghĩa của nhân dân”.
Nếu Danh Nghĩa Nhân Dân là một thiên anh hùng ca mang sắc thái chính nghĩa, thì Vinh Nhục của nhà văn Sở Ngư lại là một lát cắt trần trụi hơn, gần gũi hơn và rất “người”. Câu chuyện xoay quanh một cán bộ cấp trung đang loay hoay giữa những lựa chọn: giữ vững đạo đức cá nhân hay cúi đầu trước hệ thống để tồn tại và thăng tiến. Nhân vật không hoàn toàn trong sạch, cũng không hoàn toàn tha hóa – anh ta là đại diện cho hàng nghìn con người thực sự đang sống và làm việc trong các cơ quan, đơn vị, bộ ngành – với nỗi lo cơm áo, với áp lực công việc, với những vùng xám của quyền lực mà họ không thể lường trước.
Vinh Nhục không mang đến những cú twist kịch tính hay những trận đối đầu chính trị căng thẳng. Thay vào đó là sự dằn vặt nội tâm, là cảm giác bất lực trước dòng chảy sự việc, là khát vọng nhỏ nhoi được làm điều đúng nhưng bị vây quanh bởi vô số vòng kiềm tỏa. Văn phong của Sở Ngư được đánh giá là điềm tĩnh, sâu sắc và không phán xét. Tác phẩm không chỉ kể chuyện quan trường, mà còn là câu chuyện về bản lĩnh, nhân cách và lựa chọn cá nhân trong một hệ thống luôn vận hành theo logic riêng của nó.
Khi đặt hai tác phẩm này cạnh nhau, người đọc sẽ cảm nhận rõ sự khác biệt về góc nhìn. Danh Nghĩa Nhân Dân kể chuyện từ phía người đi diệt trừ cái ác – có lý tưởng, có sức mạnh, và mang lại niềm tin rằng công lý sẽ chiến thắng. Vinh Nhục thì kể chuyện từ phía người sống trong cái ác, chịu đựng nó, bị kéo vào, đôi khi muốn thoát ra nhưng bất lực. Một bên là ánh sáng soi vào bóng tối, một bên là ánh sáng mờ nhạt le lói trong bóng tối chằng chịt. Cả hai đều chân thật, nhưng cách lựa chọn câu chuyện và vị trí kể khiến trải nghiệm của người đọc trở nên hoàn toàn khác biệt.
Dòng tiểu thuyết quan trường của Trung Quốc là một trong những dòng văn học hiện thực có sức nặng, khi nó không chỉ tái hiện một xã hội thu nhỏ, mà còn đặt ra những câu hỏi về con người – khi đứng giữa quyền lực, cám dỗ, lý tưởng và sự lặng thầm của lương tri. Danh Nghĩa Nhân Dân và Vinh Nhục – một thiên sử thi chính trị, một nhật ký của người mắc kẹt – là hai điểm nhìn đối lập nhưng cùng góp phần giúp người đọc hiểu sâu hơn về một thế giới thường được giấu kín sau những cánh cửa đóng im lìm.
Với độc giả Việt Nam, dòng tiểu thuyết quan trường Trung Quốc lại càng có sức hấp dẫn đặc biệt, bởi hệ thống chính trị và cách vận hành có nhiều điểm tương đồng. Những mô tả về cơ chế, mối quan hệ quyền lực, tâm thế cán bộ, sự giằng co giữa “làm đúng” và “tồn tại” đều mang lại cảm giác quen thuộc, dễ đồng cảm và thậm chí nhiều lúc rất thích thú. Có những điều mà độc giả phương Tây khó lòng cảm nhận trọn vẹn, thì với người Việt, đó lại là những chi tiết “rất thật” và rất gần. Chính vì thế, tiểu thuyết quan trường không chỉ là văn học, mà còn là tấm gương phản chiếu đầy sắc sảo của đời sống chính trị – xã hội.
