Photograph: Ejatu Shaw
Benjamín Labatut là một nhà văn người Chile mang trong mình sự nhạy cảm nghệ thuật độc đáo và tinh thần truy vấn không ngừng về thế giới hiện đại. Sinh năm 1980 tại Rotterdam, Hà Lan, ông lớn lên trong môi trường đa văn hóa tại các thành phố như The Hague, Buenos Aires và Lima, trước khi định cư tại Santiago từ năm 14 tuổi. Sự giao thoa giữa các nền văn hóa và lịch sử dường như đã thấm đẫm vào cách ông nhìn nhận thế giới – một thế giới không chỉ có lý tính mà còn đầy ám ảnh, nghịch lý và những giới hạn không thể vượt qua.
Labatut bắt đầu sự nghiệp văn chương với tập truyện ngắn “La Antártica empieza aquí”, một tác phẩm đã nhanh chóng gây tiếng vang và nhận được các giải thưởng văn học uy tín như Premio Caza de Letras và Santiago Municipal Literature Award. Tiếp theo đó, ông cho ra mắt “Después de la luz”, một tập sách pha trộn giữa văn chương, khoa học và triết học, đặt nền móng cho phong cách viết mang màu sắc siêu hư cấu rất riêng biệt sau này.
Tên tuổi của Labatut thực sự vươn ra thế giới với cuốn sách “Khi ta không còn hiểu thế giới” (bản tiếng Anh: When We Cease to Understand the World), xuất bản năm 2020. Đây là một tác phẩm khác thường, không nằm gọn trong ranh giới của tiểu thuyết hay phi hư cấu, mà là sự hòa quyện tinh tế giữa sự thật lịch sử và tưởng tượng nghệ thuật. Trong cuốn sách này, Labatut kể lại cuộc đời và nội tâm giằng xé của những nhà khoa học thiên tài như Heisenberg, Grothendieck hay Schwarzschild – những người đã chạm đến giới hạn của tri thức nhân loại, nhưng cũng đồng thời đối diện với sự sụp đổ tinh thần, sự cô lập và nỗi sợ hãi không thể gọi tên.
Điều đặc biệt trong cách viết của Labatut là ông không chỉ kể chuyện, mà còn tạo ra một trạng thái gần như mê hoặc, nơi ranh giới giữa hiểu và không hiểu, giữa thực và hư, giữa lý trí và nỗi hoang mang trở nên mờ nhạt. Độc giả bị cuốn vào một thế giới nơi các định lý toán học, lý thuyết vật lý và công nghệ hiện đại không còn là những khái niệm khô khan, mà trở thành những biểu hiện của nỗi đau, sự kiêu hãnh và cả sự bất lực của con người trước vũ trụ. “Khi ta không còn hiểu thế giới” đã được dịch ra hơn 20 thứ tiếng, lọt vào đề cử giải International Booker Prize 2021, được chọn vào danh sách sách hay nhất năm của The New York Times, và đặc biệt có tên trong danh sách sách đọc mùa hè năm 2021 của cựu Tổng thống Mỹ Barack Obama.
Tiếp nối thành công đó, năm 2023, Labatut cho ra mắt tác phẩm tiếng Anh đầu tiên – The MANIAC, một tiểu sử hư cấu về John von Neumann – nhà toán học người Hungary, người được ông mệnh danh là “bộ não thông minh nhất thế kỷ XX”. Với lối kể chuyện cuốn hút và khả năng làm sáng tỏ những khái niệm phức tạp, Labatut một lần nữa đưa người đọc lạc vào thế giới của lý thuyết trò chơi, máy tính và trí tuệ nhân tạo – không phải như những công cụ kỹ thuật, mà như những cánh cửa mở ra mặt tối của tham vọng con người.
Benjamín Labatut không phải là một nhà văn của những câu chuyện dễ chịu. Ông dẫn dắt người đọc đến tận cùng của sự hiểu biết – để rồi từ đó cho thấy điều đáng sợ không nằm ở chỗ chúng ta không biết, mà ở chỗ ta đã biết quá nhiều nhưng lại chẳng hiểu gì cả. Trong văn chương của ông, tiến bộ khoa học không hẳn là niềm hy vọng, mà có khi là lời cảnh báo; những thiên tài không phải hình mẫu lý tưởng, mà là những linh hồn giằng xé giữa ánh sáng tri thức và bóng tối hiện sinh.
Labatut đã và đang mở ra một con đường mới cho văn chương đương đại – nơi tri thức không chỉ để hiểu, mà còn để nghi vấn. Một nơi mà khi ta không còn hiểu thế giới, có lẽ chính là lúc ta bắt đầu nhìn thấy nó rõ hơn bao giờ hết.
