Kết tinh thầm lặng không phải là một tiểu thuyết ồn ào. Nó không dựng lên những màn đấu tranh khốc liệt, không có nhân vật chính gan lì phá tan hệ thống. Nhưng chính trong sự điềm tĩnh, giản dị và có phần lạnh lẽo ấy, Yōko Ogawa đã tạo nên một trong những tác phẩm văn chương đáng nhớ nhất năm 2025. Dù được xuất bản lần đầu tại Nhật từ năm 1994, phải đến năm nay cuốn sách mới được giới thiệu chính thức đến bạn đọc Việt Nam, trở thành cuốn sách thứ 4 hoặc 5 gì đó của Ogawa được dịch sang tiếng Việt trong gia tài tác phẩm của cô.
Không giống những tiểu thuyết dystopia kiểu Mỹ, nơi nhân vật chính thường là kẻ phản kháng, sẵn sàng đối đầu với chính quyền, Kết tinh thầm lặng mang đậm tinh thần Nhật Bản: trầm lặng, chấp nhận, và xoáy sâu vào nội tâm hơn là hành động. Nhân vật chính – một nữ nhà văn trẻ sống trên một hòn đảo biệt lập – chứng kiến sự biến mất dần dần của các vật thể, khái niệm và ký ức. Khi một thứ biến mất, cộng đồng trên đảo không chỉ mất đi hiện vật mà còn quên luôn cách tồn tại và ý nghĩa của nó. Những ai vẫn còn nhớ – như mẹ của cô – bị Cảnh sát Ký ức bắt đi và không bao giờ quay lại.
Khi người biên tập của cô – nhân vật R – trở thành đối tượng có nguy cơ bị “xóa sổ”, cô quyết định giấu anh trong một căn phòng bí mật giữa các tầng nhà. Hình ảnh này gợi nhắc đến Anne Frank – một liên tưởng mà chính Ogawa từng xác nhận trong nhiều phỏng vấn. Nhưng thật tinh tế, Ogawa sử dụng chi tiết đó không phải để xây dựng một kịch bản hồi hộp, mà như một thủ thuật đánh lạc hướng độc giả khỏi câu hỏi lớn hơn: rốt cuộc, điều gì còn lại khi ký ức bị xóa sạch? Và nếu ta không còn nhớ, liệu ta có còn là chính mình?
Điểm đặc biệt của Kết tinh thầm lặng là cách Ogawa viết về điều bất thường bằng một giọng văn hết sức bình thản. Ngôn từ của bà không hề khoa trương. Thậm chí, có phần đơn điệu, lạnh. Nhưng chính dòng chảy băng giá ấy lại khiến người đọc không thể dứt ra. Ogawa không giải thích vì sao sự biến mất diễn ra, cũng không đặt ra quy luật cụ thể nào. Sự “không lý giải” ấy không phải là sự lười biếng về mặt cốt truyện, mà là cách bà mở không gian cho người đọc suy nghĩ, đối chiếu và chiêm nghiệm.
Một trong những điểm cuốn hút khác của tác phẩm là truyện lồng trong truyện: câu chuyện mà nữ nhà văn đang sáng tác song song với hành trình che giấu R. Truyện kể về một cô gái đánh máy bị giam giữ và kiểm soát bởi người hướng dẫn của mình – một tình huống vừa rùng mình, vừa khó hiểu, vừa đầy ẩn dụ. Ogawa không giải thích rõ mối liên hệ giữa hai tầng truyện. Nhưng chính sự mơ hồ ấy lại tạo nên sức hút kỳ lạ, buộc người đọc phải dừng lại, chiêm nghiệm, đối chiếu, rồi lại nghi hoặc chính cách hiểu của mình. Đó là nghệ thuật dẫn dụ – và đánh lạc hướng – ở mức độ điêu luyện.
Trong một bài viết trên New York Times năm 2019, Ogawa từng chia sẻ: “Tôi chỉ lén nghe lén các nhân vật của mình. Tôi chỉ nhìn trộm vào thế giới của họ và ghi chú lại những gì họ làm.” Cách viết này phản ánh rõ trong từng dòng văn của bà – kín đáo, không can thiệp, không áp đặt. Ogawa như một người ghi chép im lặng, và chính sự im lặng đó mới khiến độc giả cảm thấy mọi thứ thật sự đang xảy ra.
Nếu bạn lo cho chú chó trong truyện – đừng lo. Nó vẫn khỏe mạnh và hạnh phúc đến tận trang cuối cùng.
Với hàng loạt đề cử và giải thưởng danh giá như International Booker Prize, World Fantasy Award, National Book Award, Kết tinh thầm lặng không phải là một tác phẩm dễ đọc, nhưng lại là một tác phẩm không thể quên. Nó khiến người đọc không thoát ra bằng những cú twist bất ngờ, mà bằng cảm giác bị lặng lẽ rút cạn – ký ức từng chút một biến mất, không tiếng động, nhưng để lại nỗi buốt lạnh kéo dài tận sau cùng. Một áng văn dành cho những ai còn tin vào sức mạnh của trí nhớ, của câu chuyện, và của bản ngã.
